Zespół Pałacowy w Tłokini Kościelnej

Pałac Chrystowskich zbudowany na miejscu dawnego dworku szlacheckiego w latach 1915-16 staraniem Ignacego Chrystowskiego. Posiada cechy klasycystyczne i barokowe. Gruntownie wyremontowany w 1986 r. przez Naczelną Organizację Techniczną w Kaliszu, która przez lata była właścicielem obiektu. Obecnie prywatni właściciele prowadzą w pałacu restaurację i hotel. Otoczenie pałacu wraz z parkiem zostało uporządkowane, odnowiona brama wejściowa i pomnik poświęcony pamięci Stanisława Chrystowskiego. Pałac został rozbudowany, odrestaurowano zabytkową oficynę Oficyna pałacowa pochodzi z II ćwierci XIX w. Park krajobrazowy ma powierzchnię ok. 6,10 ha. Znajduje się tam oryginalna brama wjazdowa i staw z wysepką. Jeśli chodzi o roślinność to spotkać możemy tam przepiękne okazy starych dębów, akacje, cisy, lipy, wierzby, aleję grabową.

Most żelazny z 1824 r.

Most żelazny pochodzący z 1824 r. ustawiony w parku w pobliżu pałacu ówczesnego właściciela klucza dóbr opatóweckich - namiestnika Królestwa Polskiego księcia Józefa Zajączka. Miał to być jeden z mostów, który na życzenie żony Józefa Zajączka - Aleksandry miał wystawić w parku jego spadkobierca - Józef Radoszewski.

Właściciel majątku przeprowadził regulację dóbr i stworzył warunki do rozwoju przemysłu włókienniczego. Prowadził także prace nad urządzeniem parku otaczającego rezydencję, a most mógł stanowić gratyfikację właściciela powstałej w Opatówku fabryki sukna - Adolfa Gottloba Fiedlera za uzyskanie atrakcyjnego kontraktu. Miejscem, w którym był zrobiony odlew mogła być huta braci Roechling w Saksonii, z którą Fiedler utrzymywał kontakty. Są to jednak przypuszczenia.

Most stanowi przeprawę przez sztuczną fosę, która otaczała zamek poprzednich właścicieli klucza - arcybiskupów gnieźnieńskich. Całkowita długość konstrukcji nośnej wynosi 13,80 m, a szerokość pomostu – 3,50 m. Oryginalna balustrada została zniszczona w latach 50. XX w. W 2010 r. zastąpiła ją kopia. Most w parku w Opatówku jest prawdopodobnie najstarszym zachowanym mostem żelaznym, który powstał w granicach byłego Królestwa Polskiego.

 

 

Cukiernia

Neogotycki domek zwany Cukiernią, zbudowany w I ćwierci XIX w. z inicjatywy ówczesnego właściciela dóbr opatóweckich gen. Józefa Zajączka, ale to jakie było jego ówczesne przeznaczenie, do dziś pozostaje zagadką. Budynek do czasów II wojny światowej wraz z nazwą Cukiernia, przechodził w ręce kolejnych właścicieli majątku. Mieściła się w nim szkoła elementarna, siedziba Narodowej Organizacji Kobiet i przedszkole. Odbywały się tam rozmaite spotkania, kursy i odczyty. W latach 30 XX w. była fabryka cukierków. Po 1945r. budynek został podzielony na mieszkania, jednak ze względu na pogarszający się stan techniczny lokatorzy zostali wykwaterowani. Przez lata Cukierenka popadała w ruinę.
W końcu, po kolejnych zmianach własnościowych budynek przejął ponownie samorząd gminy i jego staraniem, ze wsparciem finansowym z WPRO, pod nadzorem konserwatorskim, został odrestaurowany. Obecnie jest siedzibą Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów.

 

 

 

Dawny zajazd zwany także domem fabrykanta

Dwuskrzydłowy piętrowy budynek przy Placu Wolności i ulicy Kościelnej. Zbudowany pod koniec lat 20. XIX w. według planu domu zajezdnego. Służył zapewne jako zajazd dla kupców przyjeżdżających do fabryki sukna. W podwórzu znajduje się budynek służący niegdyś za stajnię. Obok od strony ulicy Kościelnej w dawnej wozowni mieści się dziś Gminny Ośrodek Kultury.

W reprezentacyjnej części budynku mieszkał prawdopodobnie właściciel fabryki - Ferdynand Nitsche, a później jego syn - Paweł. Po 1918 r. budynek został zakupiony przez Sejmik Powiatowy na Preparandę Nauczycielską oraz Dom Ludowy.

Po likwidacji Preparandy w budynku mieściło się Seminarium dla Ochroniarek, przedszkole, pomieszczenia dla organizacji oraz mieszkania.

W okresie wojny do budynku przeniósł się Urząd Gminy. Powojenny Urząd Gminy również miał tam swoją siedzibę. Poza tym w budynku umieszczono pierwszą powojenną bibliotekę, Ośrodek Zdrowia, do 2017 r. przedszkole i mieszkania prywatne. Obecnie w budynku funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów, apteka i mieszkania prywatne. W dawnym Domu Ludowym mieściło się po wojnie kino Jutrzenka, a obecnie Gminny Ośrodek Kultury.

 

Neogotycka brama z ok. 1915 r.
Brama przy ulicy Kościelnej prowadzi na teren dawnej posiadłości właściciela majątku Opatówek – Karola Schlössera.
Powstała ok. 1915 r. po zbudowaniu pałacu, wykonaniu podjazdu i klombu przed pałacemoraz ogrodzeniu płotem sztachetowym części parku, w którym mieściła się siedziba właściciela. Bramę zbudowano w stylu neogotyckim. Między murowanymi z cegły, zawierającymi neogotyckie elementy, otynkowanymi słupami znajdują się kute, metalowe rozsuwane wrota, mieszczące się przy rozsunięciu w szerokich kolumnach bramy. Na ozdobnej belce żelaznej łączącej kolumny od góry i na obu częścuiach żelaznych wrót widnieje ozdobny monogram właściciela – „K” „S” (Karol Schlösser).

Obecnie brama prowadzi do parku i Gminnego Ośrodka Zdrowia, który został zbudowany w 1986 r. na terenie dawnego podjazdu pałacowego. Brama została odrestaurowana w 2011 r. a w 2016 r. powróciły na swoje miejsce metalowe, rozsuwane wrota.

Zabytkowe nagrobki na cmentarzu

Na cmentarzu parafialnym w Opatówku oprócz kaplicy Radoszewskich znajdują się zabytkowe nagrobki, w tym: nagrobek Jana Kantego Gillera (1791-1846), jego małżonki Franciszki ze Szpadkowskich(1798-1873) oraz Stefana Januarego Gillera (1833-1918). Przy głównej alei cmentarza znajdują się dwie cenne rzeźby: figura Matki Bożej wykonana przez rzeźbiarza Pawła Krzyżanowskiego na grobie rodziny Kantorskich oraz figura Serca Jezusowego na grobie Antoniego Miluśkiego wykonana prawdopodobnie przez tego samego artystę. Zachowały się nagrobki z piaskowca z początku XX w., wśród których najciekawszy jest nagrobek rodziny Kellerów oraz ozdobne krzyże z żelaza.

Zabytkowe figury
Na terenie Opatówka znajdują się dwie zabytkowe figury sakralne. Licząca zapewne ponad 200 lat figura św. Jana Nepomucena, która po konserwacji w 2002 r. trafiła do kościoła. Na jej dawnym miejscu przy ulicy św. Jana ustawiono kopię.
W połowie XIX w. spadkobierczyni majątku w Opatówku, bratanica Józefa Zajączka - Gabriela Radoszewska ufundowała figurę św. Józefa przy ul. Poniatowskiego na łączce nad stawem. Według legendy figura miała upamiętniać miejsce, w którym szczęśliwie zakończyła się niebezpieczna przygoda jej męża Józefa Radoszewskiego.
Obie figury przetrwały wojnę dzięki opiece mieszkańców, który je ukryli przed okupantem niemieckim.

Neogotycki murek i brama
Neogotycka brama i ostrołukowy murek wzdłuż ulicy Kościelnej od cukierni w kierunku wjazdu na dziedziniec dawnego pałacu zbudowany prawdopodobnie w I ćwierci XIX w. z inicjatywy ówczesnego właściciela majątku – gen. Józefa Zajączka.

Dawny dom Gillerów

Dwuskrzydłowy dom przy Placu Wolności zbudowany w latach 20. XIX w. przez burmistrza Opatówka Jana Kantego Gillera. W domu tym przyszli na świat Agaton i Stefan Gillerowie. Na elewacji obok głównego wejścia znajduje się tablica im poświęcona. Oprócz właścicieli w domu mieszkali lokatorzy. W latach 50. XIX w. Franciszka Gillerowa - żona zmarłego burmistrza wynajmowano w domu lokal na szkołę elementarną. Na początku XX w. Stefan Giller umieścił w swoim domu pomieszczenie na bibliotekę i czytelnię publiczną. Po śmierci Stefana Gillera w 1918 r. budynek przeszedł na własność rodziny nie związanej z Gillerami. Obecnie własność prywatna.

Park podworski

Park w Opatówku istniał już prawdopodobnie za czasów arcybiskupów gnieźnieńskich. W latach 1815-1820 został urządzony w stylu angielskim dla właścicieli dóbr opatóweckich - Józefa Zajączka i jego żony Aleksandry. Autorem projektu był zapewne Chrystian Piotr Aigner, który projektował nieistniejący klasycystyczny pałac gen. Józefa Zajączka oraz przebudowę kościoła p.w. św. Doroty. Park położony w południowo-zachodniej części Opatówka zajmuje obszar 19 ha. Na terenie parku znajduje się staw o powierzchni 0,46 ha będący pozostałością fosy, która otaczała zamek arcybiskupów gnieźnieńskich. Nad zwężeniem stawu przerzucono malowniczy, żelazny most, na którym widnieje data ''1824''. Wśród drzew wyróżnia się dąb rosnący w pobliżu mostu - pomnik przyrody, czerwony buk między kościołem a Ośrodkiem Zdrowia i lipa niedaleko oficyny. Z drzew najczęściej spotykane są olchy, wiązy szypułkowe, klony zwyczajne, dęby szypułkowe i jesiony pospolite. Niektóre aleje w parku i na terenach podworskich obsadzone są grabami, tworząc aleje grabowe. Warunki hydrologiczne i pogodowe, a zwłaszcza silne wiatry, są dużym zagrożeniem dla drzewostanu w parku.

Kamienice i oficyny z początku XX w.
Murowane ozdobne kamienice prywatne przy Placu Wolności i ul. Łódzkiej, budynek dawnego Urzędu Gminy przy Placu Wolności, oficyny przy ul. Łódzkiej i 3 Maja pochodzące z początku XX w. Na balkonie kamienicy przy ul. Łódzkiej data „1905”. Budynek dawnego Urzędu Gminy został oddany do użytku prawdopodobnie w 1913 r. Obecnie należy do Gminnego Ośrodka Kultury.

Poczta
Jeden z pierwszych budynków poczty wzniesionych po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Zaprojektowany w 1923 r. przez kaliskiego architekta Alberta Nestrypke. Zbudowany na placu przekazanym przez właściciela majątku – Karola Schlössera. W latach 70. XX w. po rozebraniu czterospadowego dachu dobudowano I piętro, niszcząc piękną architekturę budynku. Zachowała się jedynie przybudówka.

 

tekst: Jadwiga Miluśka-Stasiak
zdjęcia: Rafał Saganowski

Quest – Opatówek dawniej miasto, dziś znów miasto.

Baza Wielkopolskie Questy

https://regionwielkopolska.pl/wp-content/uploads/2020/02/Opatowek_Nowe_2023_1.pdf