Prace wykonywane są przy użyciu zróżnicowanych maszyn i urządzeń technicznych w przeróżnych miejscach i warunkach. Z częstych zmian stanowisk pracy wynika wiele różnych zagrożeń które dotyczą tej samej osoby. Sytuacja taka nie występuje w innych gałęziach gospodarki, dlatego też rolnictwo charakteryzuje się dużą wypadkowością. Zawód rolnika znajduje się w grupie prac wysokiego ryzyka, która może zakończyć się wypadkiem śmiertelnym lub poważną chorobą.
Do takich zagrożeń należą substancje chemiczne, które występują najczęściej w postaci: środków ochrony roślin, nawozów, paliwa, olejów przepracowanych oraz smarów i innych substancji szkodliwych używanych w gospodarstwie rolnym, np. chemicznych środków do odkażania i dezynfekcji - chlewni, obór, kurników czy środków do mycia dojarni.
Środki ochrony roślin, czyli pestycydy niszczą chwasty, grzyby czy szkodniki, lecz przy niewłaściwym ich stosowaniu i przechowywaniu mają również szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka.
Należą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są narażeni rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony roślin, jak również wciąż wzrastające ich zużycie w gospodarstwach rolnych sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia osoby, która ma z nimi kontakt. Czynności, które najbardziej narażają rolnika to: przygotowywanie roztworów np. do opryskiwania lub zaprawiania nasion, oprysk za pomocą opryskiwacza np. sadowniczego z użyciem ciągnika, bądź ręcznych opryskiwaczy, podlewanie roślin środkiem ochrony roślin, praca w pomieszczeniach, w których przetrzymywane są preparaty, czyszczenie i naprawa opryskiwaczy, dysponowanie opakowaniami po preparatach, pranie odzieży roboczej. Aby zmniejszyć ryzyko bezpośredniego kontaktu z pestycydami, należy stosować ubrania ochronne, rękawice, odpowiednie obuwie, gogle oraz sprzęt ochrony układu oddechowego.
Z badań Centralnego Instytutu Ochrony Pracy wynika, że środki ochrony roślin mają szkodliwy wpływ na wszystkie ważne części organizmu człowieka.
Na wielkość zagrożenia powodowanego przez pestycydy wpływają między innymi następujące czynniki:
- rodzaj stosowanego środka i klasa jego toksyczności - najbardziej szkodliwymi pestycydami są środki I i II klasy toksyczności. Należy jednak pamiętać, że najwięcej zatruć wiąże się ze stosowaniem związków klasy III - stosunkowo mniej toksycznych, ale również niezwykle niebezpiecznych,
- forma użytkowa preparatu - preparaty płynne do sporządzania emulsji wodnych, koncentraty zawiesinowe do rozcieńczania wodą i zaprawiania ziarna są bardziej niebezpieczne i szybciej przenikają przez odzież do skóry niż preparaty w formie proszków czy granulatów,
- stężenie substancji aktywnej (odpowiedzialnej za szkodliwość pestycydu) - im bardziej skoncentrowane preparaty, tym większe zagrożenie dla zdrowia i życia,
- rodzaj uprawy - stosowanie pestycydów przy uprawach wysokich wiąże się z większym zagrożeniem dla człowieka niż w przypadku upraw niskich,
- czas narażenia - im dłuższy jest czas kontaktu z preparatem (również czas przebywania w pomieszczeniu, w którym wcześniej zastosowano środek ochrony roślin), tym większe jest zagrożenie zdrowia człowieka,
- rodzaj aparatury - im mniej nowoczesna aparatura i technika stosowania preparatu, tym bardziej niebezpieczna jest praca z nim. Od rodzaju aparatury zależy również to, które części ciała są bezpośrednio narażone na kontakt z preparatem,
- czynniki atmosferyczne - głównie temperatura i wilgotność powietrza. Prace ze stosowaniem pestycydów stają się bardziej niebezpieczne w podwyższonej temperaturze i wilgotności powietrza (szczególnie w szklarniach),
- droga przenikania substancji do wnętrza organizmu człowieka - najczęściej wchłanianie odbywa się przez skórę i układ oddechowy.
- droga przenikania substancji do wnętrza organizmu człowieka - najczęściej wchłanianie odbywa się przez skórę i układ oddechowy.
Objawy zatrucia małymi dawkami środków ochrony roślin to:
- złe samopoczucie, ogólne osłabienie,
- bóle i zawroty głowy,
- nudności, wymioty,
- bóle brzucha, biegunka,
- niepokój, pobudzenie,
- ślinotok, łzawienie,
- zlewne poty.
Ponieważ objawy są tożsame z zatruciem pokarmowym, zatruty rzadko trafia do lekarza. Zatrucie pestycydami następuje najczęściej z powodu nieodpowiedniego ich stosowania, niewłaściwego przechowywania oraz łatwego dostępu przez osoby nieupoważnione. Nie należy w żadnym wypadku bagatelizować tego zagrożenia, gdyż wg badań CIOP co 10. osoba zatruta pestycydami umiera.
Dobra praktyka stosowania i przechowywania środków ochrony roślin:
- zapobieganie rozprzestrzenianiu się chwastów, szkodników i sprawców chorób poprzez odpowiednią agrotechnikę – to prewencja użycia środków ochrony roślin,
- stosowanie integrowanej ochrony roślin – zanim zastosujemy chemiczne środki ochrony roślin,
- przed użyciem środka ochrony roślin należy przeczytać etykietę zamieszczoną na opakowaniu,
- odpowiednie przygotowanie sprawnego technicznie opryskiwacza do prac
- właściwe przygotowanie cieczy użytkowej,
- właściwe wykonanie zabiegu,
- odpowiednie mycie opryskiwacza,
- należy stosować środki ostrożności przed, podczas i po wykonaniu zabiegu,
- środki ochrony roślin należy przechowywać w osobnych budynkach lub specjalnych magazynach,
- wyraźnie oznakowanych pojemnikach (napis: „Środki ochrony roślin”) oraz zamykanych i zabezpieczonych przed dostępem osób nieupoważnionych.
Opracował: Jacek Kasprzak Kasa Rolniczego Ubezpieczania Społecznego Placówka Terenowa w Kaliszu, na podstawie materiałów z CIOP - PIB..jpg)
